Ασφαλιστικό: η ίδια αποτυχία επαναλαμβάνεται επί 60 χρόνια (13-3-2016)
Ασφαλιστικό: η ίδια αποτυχία επαναλαμβάνεται επί 60 χρόνια (13-3-2016)ΠΛΑΤΩΝ ΤΗΝΙΟΣ*:Το 1958 η ασφαλιστική μεταρρύθμιση ήταν έτοιμη. Το υπουργείο Συντονισμού δημοσιοποίησε έκθεση που χαρακτήριζε το πρόβλημα «εξαιρετικά επείγον» και διαπίστωνε επί λέξει την «ανάγκη συστήματος το οποίον να συνδυάζη το αναγκαίον με το εφικτόν. Απηλλαγμένον από την απαράδεκτον αντίληψιν ότι σκοπός του είναι να εξασφαλίζει προνόμια εις βάρος των πολλών... θα χρησιμοποιήση τα υπάρχοντα μέσα διά την αντιμετώπισιν της ανάγκης».
Εκείνη η έτοιμη μεταρρύθμιση αναβλήθηκε το 1958 (εκλογές με άνοδο της ΕΔΑ). Ξανά το 1965 (Ιουλιανά), το 1968 (Δικτατορία), το 1978 (Σοσιαλμανία), το 1988 (ΠΑΣΟΚ), το 1998 (Εκθεση Σπράου), το 2008 (Νόμος Πετραλιά). Κάποιοι νόμισαν, αφελώς, ότι την έκανε η τρόικα το 2010. Ομως, να και πάλι, το 2016 ο υπουργός ανακοινώνει ότι οριστικές αποφάσεις θα έχουμε το 2018.
Πώς εξηγείται μια τόσο παταγώδης αστοχία;
Το κείμενο που ακολουθεί εξηγεί με εργαλείο τρία διαγράμματα ότι η μεταρρύθμιση αποτυγχάνει λόγω ελλείψεων στην «τεχνολογία μεταρρύθμισης»:
Πρώτον, άγνοια στόχου. Εχοντας κολλήσει στο πρώτο θέμα των εξετάσεων, υπάρχει άγνοια ότι στο μεταξύ έχουν αλλάξει εντελώς τα θέματα. Επειδή έχει αλλάξει ο στόχος.
Δεύτερον, αυτοπαγίδευση σε ατελέσφορες επιλογές. Εχοντας διαλέξει λάθος πορεία, διαπιστώνεται αδυναμία να υπάρξει στροφή.
Τρίτον, αβελτηρία. Και να αποφασιζόταν στροφή, συνεχίζεται η αδυναμία να υλοποιηθούν αποφάσεις.
Το κάθε διάγραμμα παρατίθεται με τον μικρότερο δυνατό σχολιασμό. Ο καθένας μπορεί να αναρωτηθεί αν οι ισχυρισμοί ισχύουν ή όχι.
Διάγραμμα 1: Αγνοια στόχου. Ο κόσμος άλλαξε.Το ασφαλιστικό πρόβλημα παγκόσμια έχει περάσει από τρεις γενιές. Η αρχική γενιά είχε να κάνει με την εγκαθίδρυση και εξάπλωση συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Η ενδιάμεση γενιά, στα τέλη του 20ού αιώνα, ήλθε αντιμέτωπη με το πρόβλημα της πληθυσμιακής γήρανσης. Η ώριμη γενιά, που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη, έχει να κάνει με το πώς συστήματα συντάξεων αντεπεξέρχονται στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και στις μεταβολές που συντελούνται στη φύση της εργασίας.
Ενώ οι χώρες του ΟΟΣΑ τώρα ασχολούνται με την τρίτη γενιά, η Ελλάδα έμεινε μετεξεταστέα στην πρώτη. Αποτέλεσμα, η πρόταση που συζητείται τώρα να αντιστοιχεί σε προβλήματα του 1960 και όχι του 2020. Ακόμη και το προτεινόμενο σύστημα είναι αναντίστοιχο με τα προβλήματα που ήδη αντιμετωπίζουμε: ανταγωνιστικότητα, εργασιακή ανασφάλεια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να λειτουργεί ως ζουρλομανδύας στην οικονομία και την κοινωνία και να απαιτεί συνεχείς προσαρμογές και περικοπές.
Διάγραμμα 2: Αυτοπαγίδευση. Η λύση συνεχώς μετατίθεται. Η χώρα χρεοκόπησε λόγω της συσσώρευσης χρεών – μεγάλο μέρος από τα οποία δημιουργήθηκαν για να χρηματοδοτηθούν συντάξεις. Πολλοί θεωρούν ότι η τρόικα και οι ασφαλιστικοί νόμοι, από το 2010 και μετά, διόρθωσαν αυτή την παθογένεια και έδωσαν τέλος στη συνεχή μετάθεση ευθυνών.
Το διάγραμμα 2 εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας της νέας γενιάς μετάθεσης λύσης (2.0), που οικοδομείται γύρω από τη μετακίνηση ευθύνης προς την τρόικα και την κρίση. Το πολιτικό κόστος μεγαλώνει λόγω της απόκρυψης στοιχείων, της αποφυγής συζήτησης, αλλά και λόγω της συστηματικής διαστρέβλωσης της πραγματικότητας. Αυτά καταλήγουν στην αδυναμία σύμπηξης συμμαχιών, στην έλλειψη κατανόησης εξωτερικών αλλά και εσωτερικών καταστάσεων, και συντηρούν έναν εγγενή συντηρητισμό. Ολα αυτά μαζί οδηγούν στην πρόκριση λάθος λύσεων σε λάθος προβλήματα. Τελικά, δηλαδή, οδηγούν στην αυτοπαγίδευση, αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούν «δέσμευση πορείας» (path dependence). Η δέσμευση αυτή είναι στην κατεύθυνση της απαξίωσης. Για να σταματήσει αυτό, απαιτείται ριζική αλλαγή των κανόνων του παιχνιδιού.
Διάγραμμα 3. Αβελτηρία. Μια αλλαγή σελίδας δεν μπορεί να υλοποιηθεί.
Με ποιον τρόπο, όμως, αλλάζουν οι κανόνες του παιχνιδιού; Η πιο αναπτυγμένη θεωρία συστημικής ανατροπής είναι η λενινιστική θεωρία της επανάστασης, χτισμένη γύρω από την έννοια της ταξικής συνείδησης.
Η αντικειμενική ύπαρξη συμφερόντων πρώτα διαπιστώνεται «τεχνοκρατικά» αλλά μετά πρέπει να διαχυθεί στην ευρύτερη κοινωνία. Η αναγκαιότητα αλλαγών πρέπει να μεταφερθεί «προς τα κάτω», στους ίδιους τους εμπλεκόμενους. Στην περίπτωση του ασφαλιστικού, η συνειδητοποίηση του συμφέροντος πρέπει να υπάρξει στους νέους ασφαλισμένους και όχι μόνο στους συνταξιούχους.
Αλλά η απλή συνειδητοποίηση του συμφέροντος δεν αρκεί. Απαιτείται εξειδίκευση και εισήγηση μέτρων, δηλαδή να περάσει το ασφαλιστικό στον χώρο της πρακτικής πολιτικής. Στη λενινιστική εκδοχή συστημικής αλλαγής, η εκπροσώπηση επιτυγχάνεται αρχικά από σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που αναζητούν λύσεις εντός του συστήματος. Οταν ο ρεφορμισμός αποδειχθεί ανεπαρκής, τότε αναλαμβάνει τη διεύθυνση της συστημικής αλλαγής ένα ενσυνείδητο κόμμα-εμπροσθοφυλακή. Στην περίπτωση της κοινωνικής ασφάλισης πρώτα δοκιμάζονται (και αποτυγχάνουν) παραμετρικές λύσεις εντός συστήματος, πριν, τελικά, προταθεί ένα νέο σύστημα με διαφορετική λογική.
Δεν είναι απλή υπόθεση το να αλλάξει σελίδα προκειμένου να σταματήσει η απαξίωση των συντάξεων. Οπως δεν είναι απλή υπόθεση και κάθε άλλη επαναστατική ανατροπή. Για να αναλάβει μια κοινωνία προθύμως το ρίσκο του άγνωστου απαιτείται μια δύσκολη πορεία. Δεν αρκεί η διαπίστωση εκ μέρους κάποιων ειδικών ότι «δεν πάει άλλο».
Το πρόβλημα είναι ότι η διαδρομή αυτή στην Ελλάδα είναι ναρκοθετημένη σε κάθε στάδιο. Το να ανατεθεί όλο το έργο στην τρόικα δεν αρκεί. Υστερα από επανειλημμένες αστοχίες, υπάρχει έλλειψη ενδιαφέροντος από φερέλπιδες μεταρρυθμιστές και αδιαφορία από πολιτικές δυνάμεις. Ενδεια προτάσεων και απουσία προτεινόντων.
Το πιο πιθανό λοιπόν είναι να παραπεμφθεί άλλη μια φορά το θέμα στις ελληνικές καλένδες.
Ραντεβού το 2018 για μια νέα αποτυχία
Ενας Γάλλος πολιτικός φέρεται να έχει πει ότι «δεν υπάρχει πρόβλημα του οποίου η μη λύση να μην είναι με τη σειρά της μια καλή λύση». Το γνωμικό αυτό εφαρμόζεται με συνέπεια στο ασφαλιστικό – με καταστροφικές, είναι αλήθεια, συνέπειες. Μη λύνοντας το ασφαλιστικό, διατηρούνται πολλές άλλες πληγές ανοικτές και κακοφορμίζουν. Τα τρία διαγράμματα προσπαθούν να εξηγήσουν ότι, ενώ απαιτούνται ριζικές αλλαγές, η ελληνική «τεχνολογία μεταρρύθμισης» –δηλαδή διατύπωσης, ωρίμανσης και υλοποίησης λύσεων– υστερεί σημαντικά. Ετσι, η αποτυχία της κάθε νέας προσπάθειας μεταρρύθμισης είναι προδιαγεγραμμένη, πριν καν ακόμη αρχίσει η συζήτηση. Για να μην αποτύχει η μεταρρύθμιση του 2018, οι ενέργειες πρέπει να αρχίσουν τώρα.
ΠΗΓΗ : ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
* Ο κ. Πλάτων Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Visiting Senior Fellow, London School of Economics 2015/16.